Voedingsadviezen bij een zoutbeperking (natriumbeperking) 

Zout bestaat uit de stoffen natrium en chloride. In 1 gram natriumchloride (keukenzout) zit 0,4 gram natrium. Met een zoutbeperking wordt minder natrium in uw voeding bedoeld. 

Natrium komt van nature voor in ons lichaam. Eén van de functies van natrium is het regelen van de vochtbalans van het lichaam. Teveel natrium zorgt voor een hoge bloeddruk en voor het vasthouden van vocht. Als uw hart of nieren niet goed werken, is het extra belangrijk om minder zout binnen te krijgen. Dit voorkomt dat het hart en de nieren overbelast raken.

Vaak wordt er over een zoutbeperkt dieet gezegd dat het smaakloos is, maar dit hoeft zeker niet zo te zijn. In deze folder krijgt u tips hoe u gezond en smaakvol kunt blijven eten.

Behoefte 

Zout is belangrijk voor de vochtbalans van het lichaam. Ook is het belangrijk voor het prikkelen van de zenuwen en het samentrekken van spieren. Uw lichaam heeft per dag voldoende aan 1 tot 3 gram zout. Een volwassene zou niet meer dan 6 gram zout per dag moeten binnenkrijgen. Gemiddeld krijgt een Nederlandse volwassene zo’n 9 gram zout per dag binnen.

Het is voor iedereen goed om de zoutinname in de gaten te houden en eventueel te minderen. Voor sommige mensen is het belangrijk om zich aan het zoutbeperkte dieet te houden.

Van al het zout wat we binnenkrijgen komt 80% uit bewerkte producten. De overige 20% voegen we zelf toe aan het eten. Fabrikanten voegen zout toe aan producten om smaak te geven, de houdbaarheid te vergroten of om de structuur van een product te verbeteren. Het enkel verminderen van het zelf toevoegen van zout is hierdoor in veel gevallen niet voldoende om de zoutinname voldoende te beperken. 

Invloed van zout op de gezondheid 

• Zout verhoogt de bloeddruk meer bij mensen die al een hoge bloeddruk hebben. 
• Bij hartfalen pompt het hart het bloed minder goed door het lichaam. Door minder zout (en vocht) te gebruiken hoeft het hart minder hard te werken. 
• Bij een minder goed werkende leverfunctie is de bloedsomloop in de lever verstoord. Het bloed hoopt zich op en laat de bloeddruk stijgen. Bij leverziekten houden patiënten vaak vocht vast. Dit noemen we oedeem of ascites. 
• Als de nieren minder goed werken, filteren ze de afvalstoffen niet goed uit het lichaam. Dan houdt het lichaam extra natrium en hierdoor ook vocht vast. Dit kan zorgen voor dorst, oedeem en een hoge bloeddruk.
• Mensen met overgewicht hebben een hoger risico op een hoge bloeddruk. Daarom is het belangrijk om te letten op zout in de voeding.

Tips voor minder zout in de voeding

Minder zout eten heeft misschien tijd nodig. U kunt ineens stoppen met gebruik van zout. Een andere optie is om het zoutgebruik in meerdere weken af te bouwen. Voeg iedere dag een beetje minder zout toe aan de maaltijden. In plaats van zout kunt u verschillende kruiden en specerijen gebruiken om op smaak te brengen. 

Een aantal algemene adviezen voor een zoutbeperkt dieet zijn: 

• Voeg geen zout toe aan de bereiding van de maaltijd. 
• Gebruik zo min mogelijk producten die zout bevatten. 
• Gebruik geen kant-en-klare maaltijden, sauzen, jus of kruidenmixen. Smaakmakers zoals ketjap, sojasaus, ketchup, Maggi, Aromat, bouillonpoeder, juspoeder bevatten veel zout. 
• Probeer producten die in zuur gelegd zijn minder te gebruiken. Denk hierbij aan zuurkool, zure haring, zilverui en augurk. 
• Schaal- en schelpdieren bevatten van nature veel natrium. In sommige gevallen wordt zout aan vis toegevoegd bij het proces van roken. Maar ook vissticks, gekruide vis of zoute haring bevatten toegevoegd zout. 
• Gebruik ongezouten varianten van halvarine, margarine, olie of boter op brood en om in te bakken en braden. 
• Verse voedingsmiddelen zoals groenten, fruit, aardappelen, rijst en pasta maar ook onbewerkt vlees, gevogelte of vis bevatten weinig zout. 
• Hartige (kant-en-klare) snacks bevatten vaak veel zout. Gebruik in plaats daarvan gedroogd fruit, snackgroente, toastjes met ongezouten ei of zelfgemaakte salades, rosbief of zoet beleg. Denk ook aan ongezouten noten, pitten of zoete popcorn. 

Tips voor de broodmaaltijd: 

• Zout (gejodeerd) wordt door bakkers toegevoegd aan het deeg. Jodium is belangrijk voor ons lichaam. In veel gevallen is niet nodig om zoutarm brood te gebruiken. Vervang brood daarnaast nooit volledig, maar wissel eventueel af met matzes, crackers of beschuit. 
• Bruine en volkoren broodsoorten bevatten meer smaak dan witte broodsoorten. 
• Door brood te roosteren is het minder klef en geeft het een andere smaak. 
• Beperk het gebruik van bouillon en soep. Deze producten bevatten al snel 2 gram zout per kom. Maak eventueel een soep met minder zout of een zoutloze (gepureerde) soep. Vermijd het gebruik van pakjes soep(kruiden) of ruim gebruik van bouillonblokjes. Er zijn ook bouillonblokjes op de markt vrij van zout of met minder zout. 
• Zoutarm beleg kunt u onbeperkt eten, zoals natriumarme kaas en 100% pindakaas.
• Van de kaassoorten bevatten Maaslander, Maasdammer, Emmentaler, Gruyère en Hüttenkäse minder zout. 
• Zoet beleg als jam, appelstroop, hagelslag en suiker bevat weinig natrium. 
• Gebruik zo veel mogelijk onbewerkte vleeswaren zoals fricandeau, rosbief, kalkoenfilet en kipfilet. Ook kunt u reeds gebakken vlees zonder zout (afgekoeld) op uw brood doen. 
• Fruit kan een smakelijk broodbeleg zijn, zoals geprakte banaan, gebakken appel of aardbeien. 
• Groente kan ook als (toevoeging van) broodbeleg gebruikt worden, bijvoorbeeld tomaat, waterkers, komkommer of radijs. 

Tips voor de warme maaltijd: 

• Voeg geen keukenzout of ander zout toe aan de maaltijden. U kunt ervoor kiezen om dit stapsgewijs af te bouwen zodat u kunt wennen aan de smaak. 
• Voeg geen zout toe aan het kookvocht. 
• Maak gebruik van verse of gedroogde kruiden en specerijen om maaltijden op smaak te maken. Ook zijn zoutloze of zoutarme kruidenmixen beschikbaar in het kruidenschap. 
• Bak ui, knoflook, champignons of tomaat mee voor een hartige smaak. 
• Maak een marinade van olie, citroensap, peper, gember, knoflook en andere smaakmakers. Als dressing kunt u eventueel notenolie of kruidenazijn gebruiken. 
• Groente uit blik of glas bevatten in veel gevallen zout. Kijk goed op verpakkingen en gebruik bij voorkeur verse groente of groente uit de diepvries. Let op: diepvriesgroenten à la crème bevatten doorgaans wel veel zout. Kook groente zo kort mogelijk in weinig water voor behoud van smaak. Door te roerbakken geeft dit nog meer smaak. 
• Maak gebruik van een aromatische olie zoals wokolie in plaats van een zonnebloem- of olijfolie waardoor wokgroente, vlees, vis of vegetarische producten meer smaak krijgen. 
• Smaak kan tijdens het bereiden behouden worden door een pakketje te maken met folie van vlees, gevogelte, vis of vegetarische vervanging met kruiden en groente. 
• Door vlees, gevogelte, vis of groente te grillen krijgt het meer smaak. 
• Gebruik naturel vlees/kip/vis/vleesvervangers om deze zelf op smaak te maken. Probeer gemarineerde, gekruide en gepaneerde varianten te vermijden zowel van de slager als uit de supermarkt. 
• Als u buiten de deur eet, kunt u het beste vragen of de kok geen zout aan uw gerecht toevoegt. Neem hierbij geen soep omdat het niet haalbaar is dit zonder zout te bereiden in een restaurant. Kies als hoofdgerecht eventueel vlees of vis van de grill. 

Zout met minder natrium 

Er bestaan veel verschillende soorten zout met verschillende hoeveelheden natrium. Als vervanger van zout is er dieetzout op de markt. In voorbeelden als Jozo Bewust of Lo Salt is een deel van het natrium vervangen door kalium en magnesium. Deze dieetzouten bevatten geen of veel minder natrium, maar daardoor wel veel kalium en magnesium. Dieetzouten zijn hierdoor niet of minder geschikt voor mensen met een verminderde nierfunctie of bij gebruik van bepaalde diuretica (plasmedicatie). Overleg voor gebruik met uw arts en/of diëtist. 

Zoutvervangers 

Van een aantal producten waar veel zout in aanwezig is, worden ook zoutarme/natriumarme varianten verkocht, zoals bouillonblokjes, ketjap, ketchup, kruidenmengsels en Aromat. Deze producten bevatten minder zout dan het origineel en kunt u herkennen aan een blauw label/blauwe rand. Probeer niet te wennen aan het (veelvuldig) gebruik van deze producten omdat ze een zoute smaak blijven geven waardoor u niet zal wennen aan de zoutbeperking. Gebruik deze producten eventueel als uitzondering. 

Wees erop alert dat alle soorten zout natrium bevatten mits anders aangegeven. Tafelzout, Himalayazout of Keltisch zout geven allen dezelfde nadelige effecten op de gezondheid omdat ze hoofdzakelijk bestaan uit natriumchloride. Het ene soort zout is niet gezonder dan de andere. 

Drop en zouthout 

Alle soorten drop, ook zoete drop, bevatten zout en het stofje glycyrrhizine. Glycyrrhizine is een onderdeel van zoethoutwortelextract. Door het eten of drinken van grotere hoeveelheden van dit stofje, kan de bloeddruk verhogen. Deze effecten verdwijnen weer zodra zoethoutproducten niet meer gebruikt worden. Het advies is om niet te veel drop, zoethoutthee en producten met zoethout(extract) te gebruiken. Drink niet meer dan 1-2 kopjes zoethoutthee per dag en bij voorkeur niet dagelijks drop of producten met een dropsmaak. Denk hierbij ook aan bijvoorbeeld Wybertjes, Pottertjes en Griotten, maar ook hoestdrank/siroop. 

Etiket 

Op het etiket wordt vermeld hoe veel zout in een product zit. Dit staat meestal per 100 gram vermeld of per portie. Vergelijk op deze manier bijvoorbeeld verschillende voedingsmiddelen binnen dezelfde productcategorie. Op deze manier kunt u meer inzicht krijgen in de hoeveelheid zout in producten. Producten zonder toegevoegd zout bevatten soms wel zout wat van nature aanwezig is. Hierbij moet u denken aan melk, groenten, vlees en vis. Als er zout is toegevoegd aan een product tijdens het verwerken, moet dit op de ingrediëntenlijst vermeld worden.

Tips 

Als u meer inzicht wilt krijgen hoeveel zout er in gerechten of producten zit, dan kunt u via de ‘Eetmeter’ van het Voedingscentrum producten of uw eigen voeding berekenen. Per product, maaltijd of over de dag wordt aangegeven hoeveel zout uw voeding bevat. 

Ook de Zoutmeter is een online hulpmiddel welke inzicht geeft in uw eigen zoutgebruik. Doe de test op www.zoutmeter.com. 

Voor meer informatie kunt u terecht op: 

• Hartstichting.nl 
• Nierstichting.nl 
• Voedingscentrum.nl 

Vragen? 

Voor vragen kunt u telefonisch contact opnemen met de afdeling diëtetiek via nummer: 0341 - 46 37 20. Bereikbaar van maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 9.00 uur en van 13.15 tot 14.15 uur. Of via ons emailadres dietetiek@stjansdal.nl. Bent u al bij ons onder behandeling? Stuur uw behandelaar een bericht via de MijnStJansdal app. 

Bent u niet (meer) onder behandeling in ziekenhuis St Jansdal? Maar u heeft wel behoefte aan persoonlijk advies of meer informatie over het dieet? Neem dan contact op met uw huisarts voor een verwijzing naar een diëtist in de buurt.