In Nederland krijgen ongeveer 800 mannen per jaar zaadbalkanker. Zaadbalkanker komt meestal voor bij mannen tussen de 15 en 40 jaar. Maar ook bij oudere of jongere mannen komt zaadbalkanker voor. Zaadbalkanker komt vergeleken met andere soorten kanker weinig voor. Toch is het de meest voorkomende kankersoort bij jonge mannen. 

  

Zaadbalkanker is over het algemeen een snel groeiende soort kanker. Het is daarom belangrijk om zaadbalkanker zo vroeg mogelijk te herkennen. Zo kan er snel behandeld worden. Er is meestal een goede behandeling mogelijk. Gemiddeld zijn vijf jaar na de diagnose nog 93 van de 100 mannen in leven.

  

Wat is kanker? 

Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Cellen delen zich; ze maken kopieën van zichzelf. Dit is de manier waarop kinderen groeien. Ook bij volwassenen delen cellen zich. Al het weefsel vernieuwt zich. Zo kunnen we genezen van wonden en blijven we gezond.
Soms slaat een deling op hol. Dan ontstaat een gezwel. Gezwellen die zich niet kunnen uitzaaien naar ander weefsel, noemen we goedaardig. Deze goedaardige gezwellen kunnen wel in de weg zitten of pijn veroorzaken. Een wratje is het meest duidelijke voorbeeld van een goedaardig gezwel. 

Gezwellen die ander weefsel kunnen ‘binnendringen’ noemen we kwaadaardige gezwellen, tumoren of kanker. Kanker kan uitzaaien. Een ander woord voor uitzaaiing is metastase. De soort kanker wordt vernoemd naar de plaats waar de kanker begonnen is. 

Zaadbalkanker is kanker die in de zaadbal (teelbal) ontstaat. Dit heet testiscarcinoom. 

  

Risicofactoren 

Over de oorzaken van zaadbalkanker is nog weinig bekend. Sommige mannen hebben wel een grotere kans op het krijgen van zaadbalkanker. 

• Mannen bij wie één of beide zaadballen rond de geboorte niet waren ingedaald. De zaadballen worden aangemaakt in de buik. Tijdens de zwangerschap zakken ze door de buik en de lies omlaag naar de balzak. Een niet ingedaalde zaadbal zit dus niet in de balzak. Deze is in de buik of lies blijven zitten. 
• Mannen die eerder zaadbalkanker hebben gehad. Deze mannen hebben een grotere kans op zaadbalkanker in de andere bal. Dit komt voor bij twee tot drie van de 100 mannen die eerder zaadbalkanker hadden. 
• Mannen met testisatrofie. Dat wil zeggen dat de zaadbal ineengeschrompeld is. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij een bal die niet goed doorbloed is. 
• Mannen met zaadbalkanker in de familie.  

 

Misverstanden over zaadbalkanker: 

• Zaadbalkanker wordt niet veroorzaakt door zelfbevrediging (masturbatie) of door andere seksuele activiteiten. 
• Zaadbalkanker is geen geslachtsziekte (soa). 
• Zaadbalkanker is niet besmettelijk, ook niet via het sperma (zaad). 

 

Symptomen van zaadbalkanker

De meeste mannen met zaadbalkanker hebben zelf een verandering in de zaadbal ontdekt. De zaadbal is groter geworden of er zit een harde plek in de zaadbal. Sommige mannen hebben last van een dof, zwaar gevoel in de onderbuik, achter de balzak of in de balzak zelf.

Bij sommige mannen wordt zaadbalkanker ontdekt door de klachten die zij hebben van uitzaaiingen. Meestal ontstaan er klachten door opgezette lymfeklieren. Deze kunnen pijnklachten geven, bijvoorbeeld in de buik of rug. Soms zwellen de borstklieren of het gebied rond de tepels op. Dit geeft niet altijd pijnklachten. Daarnaast zijn er mannen die heel erg moe zijn of veel afvallen zonder te weten waardoor dit komt.
  

Zelfonderzoek
Het is belangrijk voor mannen om regelmatig de zaadballen te onderzoeken. Het advies is om dit één keer per maand te doen. Voor mannen die een grotere kans hebben op zaadbalkanker is dit extra belangrijk. Zo’n zelfonderzoek kan het beste na een warm bad of een warme douche. Bij dit onderzoek rolt u de zaadbal voorzichtig tussen uw duim en wijsvinger. Doe dit bij beide zaadballen. Voelt u een zwelling of verharding of voelt de zaadbal anders dan normaal? Neem dan contact op met de huisarts.

 

Stellen van de diagnose

Als u met klachten bij de huisarts komt, wordt u eerst lichamelijk door de huisarts onderzocht. De huisarts kan u naar het ziekenhuis verwijzen voor een echo van de balzak (het scrotum). Deze echo wordt vaak dezelfde of de volgende dag gemaakt. 

Wanneer op de echo een afwijking te zien is, heeft u dezelfde dag nog een afspraak bij de uroloog. De uroloog zal het lichamelijk onderzoek herhalen en het verdere beleid met u bespreken.
  

Bloedonderzoek op tumormerkstoffen
Bij een verdenking op zaadbalkanker zal er bloed geprikt worden. Bepaalde stoffen in het bloed kunnen verhoogd zijn bij zaadbalkanker. Dit noemen we tumormerkstoffen of tumormarkers. De tumormarkers voor zaadbalkanker zijn: HCG of bèta-HCG (bèta-humaan choriongonadotrofine) en alfa-FP (alfa-foetoproteïne) 

  

Ook wordt altijd de hoeveelheid LDH (lactaatdehydro-genase) in het bloed gemeten. LDH is geen specifieke tumormerkstof. Maar de hoeveelheid LDH is wel bij bijna alle mannen met zaadbalkanker hoger dan normaal.
  

Behandeling van zaadbalkanker

De eerste stap in de behandeling van zaadbalkanker is het verwijderen van de zaadbal door middel van een operatie (orchidectomie). 

 

Deze operatie hoeft geen invloed op de vruchtbaarheid te hebben. Meestal produceert de andere zaadbal voldoende zaadcellen. Als er een kinderwens is, bestaat de mogelijkheid om vooraf aan de operatie uw zaadcellen te laten controleren in een fertiliteitscentrum. Hiervoor werkt het St Jansdal samen met het UMC in Utrecht.

 

Als het zaad van goede kwaliteit is, wordt het ingevroren. Daarna wordt de operatie voor het verwijderen van de zaadbal in het St Jansdal ingepland. 

 

Is het zaad van onvoldoende kwaliteit? Dan is het mogelijk om een ander soort operatie te doen (TESE-Behandeling). Hierbij wordt het zaad rechtstreeks uit de bal gehaald, waardoor de kans op goede zaadcellen beter is. Als het zaad alsnog van voldoende kwaliteit is, wordt het ingevroren. Tijdens dezelfde ingreep wordt ook de aangedane zaadbal verwijderd. Dit gebeurt in het UMC in Utrecht. 

 

De operatie zal binnen een aantal dagen plaatsvinden. Dit is belangrijk omdat zaadbalkanker snel kan groeien. 

  

De operatie gebeurt onder narcose of met een ruggenprik. Door een snede in de lies zal de zaadbal verwijderd worden. Dit is een relatief kleine ingreep. In principe is de opnameduur een dag, afhankelijk van het tijdstip kan het zijn dat u een nacht in het ziekenhuis moet blijven. 

 

Op een later moment kan eventueel een prothese geplaatst worden. Dit is een 'kunstbal' waarmee de weggenomen bal vervangen wordt. Met deze prothese ziet de balzak er weer hetzelfde uit als voorheen.
  

Weefselonderzoek 

Na de ingreep zal de weggenomen zaadbal voor onderzoek worden opgestuurd naar de patholoog. Dit is een arts die gespecialiseerd is in weefselonderzoek. De patholoog kan vaststellen of het om zaadbalkanker gaat, welke vorm van zaadbalkanker het is en hoe groot en uitgebreid de tumor is. Het duurt gemiddeld tien dagen voordat de uitslag van het weefselonderzoek bekend is. 

  

Verder onderzoek 

CT-scan 

Is er verdenking op zaadbalkanker? Dan zal er een CT-scan van de longen en buik gemaakt worden. Een CT-scan kan organen en weefsels goed in beeld brengen. Deze scan wordt gedaan om te kijken of er uitzaaiingen zijn. 

 

Vervolgbehandeling 

Ongeveer tien dagen na de operatie wordt u terugverwacht op de polikliniek. Tijdens dit bezoek krijgt u de uitslag van het weefselonderzoek en de CT-scan. Aan de hand van deze uitslagen wordt met u besproken of er een vervolgbehandeling nodig is. 

Een vervolgbehandeling kan bestaan uit: 

• Bestraling (radiotherapie)
• Chemotherapie 
• Lymfeklieroperatie

  

Is er een vervolgbehandeling nodig? Dan wordt u doorverwezen naar een gespecialiseerd ziekenhuis. De meeste patiënten gaan hiervoor naar het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis in Amsterdam of naar het UMC in Utrecht. 

  

Als er geen vervolgbehandeling nodig is, blijft u de eerste jaren onder controle bij de uroloog. Dit wordt ‘follow-up’ genoemd. De follow-up bestaat uit bloedonderzoek, röntgenfoto’s en scans. Hoe vaak en wanneer deze onderzoeken plaats moeten vinden hangt af van het type tumor dat bij u gevonden is.  

 

Verloop van de ziekte 

Bij zaadbalkanker is het moeilijk aan te geven wanneer iemand echt genezen is. Ook na behandeling bestaat het risico dat de ziekte terugkomt. In de loop der tijd neemt de kans dat de ziekte terugkomt af. 

De kans dat u weer helemaal beter wordt, hangt bij zaadbalkanker van een paar dingen af: 

• het type tumor 
• de plaats van de oorspronkelijke tumor 
• de plaats en grootte van de uitzaaiingen 

  

De kans op genezing van zaadbalkanker is heel groot, zelfs als er al uitzaaiingen zijn gevonden. U bent helemaal genezen als er langer dan vijf jaar geen nieuwe tumor of uitzaaiing is gevonden. Als u langer dan twee jaar geen nieuwe tumor of uitzaaiing heeft, is de kans dat de ziekte terug komt maar klein. Van alle patiënten die behandeld zijn voor zaadbalkanker, leeft na vijf jaar meer dan 90%.
 
Deze percentages zeggen niet altijd iets over uw eigen situatie. Wat u persoonlijk voor de toekomst mag verwachten, kunt u het beste met uw uroloog bespreken. 

  

Seksualiteit 

De operatie zelf heeft in principe geen invloed op uw zin in seks. Ook neemt de erectie niet af als gevolg van de operatie. Toch kan het hebben van kanker invloed hebben op uw seksleven. Zeker als de diagnose net gesteld is. Veel mensen hebben door alle spanningen minder zin in seks. De meeste vervolgbehandelingen kennen bijwerkingen. Ook deze bijwerkingen kunnen een invloed hebben op uw zin in seks. Dit kan spanningen geven bij u en bij uw partner. 

  

Deze spanningen kunnen tussen u en uw partner in komen te staan. Advies en steun van anderen kan nodig zijn om deze problemen op te lossen. U kunt dit bespreken met uw uroloog of oncologieverpleegkundige. Zij zijn er om u te helpen met alles wat met uw ziek zijn te maken heeft. Ook seksualiteit hoort daarbij. 

  

Extra ondersteuning 

Het hebben van kanker kan veel gevolgen hebben voor het dagelijks leven. Soms is extra ondersteuning wenselijk. U kunt dit bespreken met de oncologieverpleegkundige. Als het nodig is kan zij u doorverwijzen naar andere hulpverleners.

 

Contact met lotgenoten
Sommige mensen hebben veel aan contact met andere mensen met kanker. Dit noemen we lotgenotencontact. Het kan helpen om te praten met iemand die in dezelfde situatie zit. Daarnaast kan het krijgen van praktische informatie belangrijke steun geven. 

In contact komen met lotgenoten kan bijvoorbeeld via een patiëntenorganisatie. Kijkt u voor meer informatie op de website van de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties NFK www.nfk.nl. Stichting zaadbalkanker is onderdeel van de NFK en richt zich op (ex-)patiënten met zaadbalkanker en hun naasten www.zaadbalkanker.nl.

 

Nationaal AYA Jong en KankerZorg netwerk 

AYA-zorg is leeftijdsspecifieke zorg voor jongvolwassenen gediagnosticeerd met kanker in de leeftijd van 18 t/m 39 jaar. AYA-zorg is persoonsgericht en ‘nurse-led’ georganiseerd en gaat uit van een integrale, holistische zorgvisie, met focus op kwaliteit van leven van AYA’s tijdens en na kanker (www.ayazorgnetwerk.nl).

 

Tot slot  

Deze folder bevat algemene informatie. Het is bedoeld als extra informatie naast het gesprek met uw uroloog en/of oncologieverpleegkundige. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Dan kunt u contact opnemen met de coördinerend oncologie verpleegkundige, telefoonnummer 0341 - 46 39 66.  

  

Kijk voor meer informatie op het gebied van urologie op www.stjansdal.nl/urologie.