Ondervoeding bij ziekte

Ondervoeding door ziekte is in het ziekenhuis een veel voorkomend probleem. Ongeveer één op de vier patiënten is ondervoed of loopt het risico ondervoed te raken. Dit heeft meestal als gevolg dat het herstel minder snel gaat en de reactie op de behandeling niet optimaal is. Ondervoeding moet daarom zo snel mogelijk behandeld worden.

Wie ziek is, moet– net als een topsporter– extra letten op de voeding. Net als bij een zware inspanning, verbruikt het lichaam bij ziekte meer voedingsstoffen en energie. Dit geldt ook voor mensen die de hele dag op bed liggen. Daar komt nog bij dat de ziekte het eetpatroon verstoort.

Er kunnen allerlei redenen zijn waardoor u minder eet zoals bijvoorbeeld:

• Geen trek in eten

• Misselijkheid

• Benauwdheid

• Emoties

• Nuchter blijven voor onderzoek

Als u minder voeding binnen krijgt dan u nodig heeft, ontstaat er een tekort aan energie en voedingsstoffen. Wij spreken dan van een slechte voedingstoestand.

In ziekenhuis St Jansdal wordt bij opname onder andere gevraagd naar uw gewichtsverloop en eetlust. Als blijkt dat u ondervoed bent of een risico daarop heeft, krijgt u deze brochure. In deze brochure vindt u informatie over wat de risico’s op ondervoeding zijn, wat u zelf kunt doen om dit te voorkomen en hoe u uw voedingstoestand kunt verbeteren.

Ondervoeding verslechtert uw conditie waardoor u een verhoogde kans heeft op complicaties zoals infecties, doorliggen (decubitus) en verminderde wondgenezing.

Gewicht

Controleer 1 keer per week uw gewicht. Gewichtsverlies kan een teken zijn dat u te weinig energie met de voeding binnenkrijgt. Neem bij gewichtsverlies contact op met de diëtist.

Een energierijk dieet

Dit dieet is bestemd voor mensen bij wie onbedoeld gewichtsverlies is opgetreden en/of bij mensen met een verminderde eetlust; zij kunnen al ondervoed zijn of lopen het risico ondervoed te raken.

Om uw gewicht op peil te houden bij een verminderde eetlust is het nodig uw voeding te verrijken met bijvoorbeeld het energieverrijkt dieet. Het gaat hierbij niet alleen om extra energie geleverd door de voedingsstoffen eiwitten, vetten en koolhydraten, maar ook om een goed samengestelde voeding met de juiste hoeveelheden vitaminen en mineralen.

Met dit energieverrijkt dieet is het mogelijk op gewicht te blijven of om uw gewicht te laten toenemen. Daardoor voelt u zich energieker en verbetert uw voedingstoestand.

U kunt een behandeling beter verdragen en het herstel na  de behandeling zal sneller gaan. Regelmatig wegen is een eenvoudige controle om te zien of u voldoende eet. Eenmaal per week op dezelfde weegschaal, rond hetzelfde tijdstip, is voldoende.

Voedingsadviezen

• Verdeel de maaltijden over de dag. Gebruik naast de drie hoofdmaaltijden ook tussenmaaltijden.
• Vermijd te grote porties en zorg voor variatie.
• Neem rustig de tijd om te eten.
• Wissel koude en warme en zoete en hartige gerechten met elkaar af.
• Drink voldoende over de hele dag; tenminste 1½ liter.

Leefadviezen

• Zorg dat u voldoende rust krijgt. Voorkom dat u te moe bent om te eten. Indien nodig kunt u even rusten voor de maaltijd.
• Neem zo mogelijk elke dag voldoende beweging. Tijdens opname is dat moeilijk, maar wat rondlopen en/of traplopen is al prima. Thuis bij voorkeur bewegen in de buitenlucht.
• Probeer telkens iets méér te eten, maar forceer het niet.
• Overheersende etensgeuren zoals de geur van spruitjes, kool en uien kunnen de eetlust bederven. Thuis kunt u zorgen voor een goede ventilatie van de keuken. Tijdens opname kunt u hier weinig aan doen als u op zaal ligt.
• Een 3^e broodmaaltijd in plaats van warm eten, kan altijd als u dat wenst.
• Zorg voor een regelmatige stoelgang. Als u een vol, opgeblazen gevoel heeft, zult u minder zin hebben om te eten. De stoelgang kunt u verbeteren door veel te drinken (1½ -2 liter per dag).
• Ook is het belangrijk gebruik te maken van vezelrijke producten  zoals  bruin-  of  volkorenbrood  en  andere volkoren producten, vers fruit, groenten en noten. Daarnaast is het belangrijk om naar uw lichaam te luisteren en bij aandrang naar het toilet te gaan.

Wat heeft u dagelijks nodig?

Een goed samengestelde voeding is van belang. U krijgt daarmee alle voedingsstoffen, vitaminen en mineralen binnen die uw lichaam nodig heeft. Daarnaast kan het nodig zijn uw voeding aan te vullen met energierijke voedingsmiddelen. U vindt hierover meer informatie bij het betreffende hoofdstukje. Er zijn verschillende mogelijkheden om uw dagelijkse voeding wat uit te breiden. U vindt in deze brochure een aantal smakelijke tips en ideeën om de tussendoortjes, broodmaaltijd, dranken of warme maaltijd méér energie te geven.

Tussendoortjes

Maak een keuze uit:

• Beschuit, cracker, knäckebröd, een sneetje brood of een paar toastjes met (dieet-) margarine of roomboter en beleg.

• Plak ontbijtkoek of krentenbol met (dieet-) margarine of roomboter.

• Koek (bijv. stroopwafel, gevulde koek) of plakje cake.

• Schaaltje pap, vla, (vruchten-) yoghurt, (vruchten-) kwark of een ander kant-en-klaar nagerecht.

• Glas melk, chocolademelk (met slagroom) of warme melk met oploskoffie.

• Milkshake (eventueel zelfgemaakt: zie recepten achterin de brochure), kant-en-klare melkdrank of een schaaltje ijs.

• Portie fruit met slagroom of ijs of een schaaltje vruchtencompote.

• Rolletje vleeswaar, reepje kaas of stukje worst.

• Handje noten, studentenhaver of kant-en-klaar slaatje.

Broodmaaltijd

Besmeer uw brood royaal met (dieet-) margarine of roomboter en gebruik dubbel beleg. Geroosterd brood is ook een goede keus. Probeer als beleg eens:

• Een buitenlandse kaassoort.
• Rosbief of fricandeau met zout en peper.
• Chocoladepasta, notenpasta, sandwich spread.
• Gekookt ei en tomatenketchup, roerei.
• Warme ragoût (uit blik).
• Gebakken vis, haring of vis uit blik (tonijn, zalm).
• Slaatje.
• Mayonaise in plaats van boter.

Dranken

Probeer voldoende te drinken, minimaal 1½ liter per dag.

Kies zoveel mogelijk  dranken die ook calorieën, eiwit, vet of suikers  leveren:

• Volle melk en andere volle melkproducten als chocolade- melk, yoghurtdrank etc.

• Vruchtensap zoals sinaasappelsap en grapefruitsap of limonadesiroop.

• Gebonden  soep, thee en koffie met suiker en/of (koffie-) melk.

Bouillon, soep (behalve maaltijdsoep), thee en koffie zondersuiker en melk, water en light frisdrank geven een vol gevoel maar leveren geen calorieën en voedingsstoffen. Neem dit dus liever niet.

Warme maaltijd

Het is belangrijk een warme maaltijd te gebruiken. Als afwisseling kunt u ook eens een maaltijdsoep, een maaltijdsalade of een stamppot eten. Heeft u weinig tijd of geen zin om te koken dan kan een kant-en-klare (gekoelde of diepvries-) maaltijd uitkomst bieden. Een uitgebreide broodmaaltijd met een ruime portie hartig beleg (vleeswaren, ei, vis, kip), een portie fruit of rauwkost, een glas sinaasappelsap of groentesap èn een beker melk of een schaaltje yoghurt kan zo af en toe de warme maaltijd vervangen.

Aardappelen

In plaats van gekookte aardappelen kunt u ook gebruiken:

• Gebakken aardappelen, patat frites, aardappelpuree of stamppot met een extra klontje (dieet) margarine.

• Gekookte rijst, macaroni, spaghetti of peulvruchten.

• Broodje, bijvoorbeeld een pistoletje.

Groente

Gekookte groente geeft een minder vol gevoel dan rauwe groente. Gekookte groente kan aangemaakt worden met:

• Een extra klontje (dieet)margarine of roomboter.

• Een sausje van (dieet)margarine of roomboter en bloem of maïzena met melk.

• Geraspte kaas en fijngesneden ham (lekker bij witlof, prei, andijvie en bloemkool).

• Een kant en klaar groentesausje.

Vlees

Gebruik bij voorkeur iedere dag vlees of een vleesvervanging. Een geschikte vervanging voor vlees kan zijn:

• 50 - 100 gram vleeswaren: bij de warme maaltijd, op brood of als tussendoortje (uit het vuistje).

• Stukje vis: gebakken, gestoofd, gekookt of verwerkt in ragoût.

• 1 à 2 eieren: gebakken, gekookt, of als roerei of omelet.

• Kaas: als gebakken kaasplak of kaassaus of blokjes in de stamppot.

Kaas bevat geen ijzer; kies het daarom niet vaker dan 1x per week als vleesvervanging.

• Vegetarische hamburger of schnitzel: kant-en-klaar te koop in sommige supermarkten en reformzaken.
• Een handje noten, pinda's en pitten: bij de warme maaltijd of als tussendoortje.
• 75 - 100 gram vegetarische vleesvervanging, te koop in de supermarkt (Quorn, Valess, De Vegetarische Slager, Vivera, e.d.).
• 75 - 100 gram Quorn: een vegetarische vleesvervanging, te koop in sommige supermarkten en te verwerken als vlees.
• 75 - 100 gram tahoe of tempé: te koop in reformzaken, Indonesische winkels en in sommige supermarkten.
• 75 - 100 gram Valess: een vleesvervanging bereid uit zuivel, te koop in de meeste supermarkten.
• 135 gram peulvruchten als bonen, linzen en kikkererwten.

Soms kan gebraden vlees tegenstaan. Neem dan eens koud gebraden vlees in dunne plakjes (bijvoorbeeld gehakt), rolletjes vleeswaar, vlees van de grill, een ragoût met vlees of een vleessalade.

Jus

De jus kunt u binden tot een sausje met bloem of maïzena. Voeg naar uw eigen smaak zout, peper, kruiden en andere smaakmakers toe zoals een uitje, champignons, tomatenketchup of room.

Nagerecht

Varieer en combineer eens verschillende soorten nagerechten bijvoorbeeld:

• Fruit of vruchtenmoes met vla, yoghurt, kwark of pap.

• Verschillende soorten vla, vla met yoghurt of kwark, een pudding, ijs of een ander kant-en-klaar nagerecht.

Eventueel garneren met wafels, lange vingers, puddingsaus, advocaat, slagroom, hagelslag of chocoladevlokken.

Gebruik het nagerecht eventueel wat later als tussendoortje.

Energierijke voedingsmiddelen

Wanneer de bovenstaande adviezen toch nog niet voldoende zijn, kan de diëtist u aanraden wat extra energierijke voedingsmiddelen te gebruiken. Misschien verbaast u zich erover dat u juist producten als room en suiker ruimschoots mag eten. U bent nu echter in een situatie waarbij het belangrijk is om uw voeding energierijker te maken. Daardoor zal het gewicht makkelijker stabiel blijven of toenemen en uw conditie verbeteren. Zodra u weer een goed gewicht heeft bereikt, is het meestal niet nodig om gebruik te blijven maken van deze energierijke voedingsmiddelen. Overleg dit met uw diëtist.

Suiker, honing en voedingssuikers

Suike r o f honin g kun t u i n allerle i gerechte n doen . Denk aan thee, koffie, pap, vla, yoghurt, pudding  of  milkshake. Als u niethoudt van de zoete smaak van suiker of honing is er een ander soort suiker die geschikt is. Het gaat hierbij om speciale voedingssuikers die net zoveel calorieën leveren als gewone suiker. Ze zijn echter minder zoet van smaak waardoor u er méér van kunt nemen dan van gewone suiker. Als u toch al gewend bent om suiker te gebruiken, kunt u deze voedingssuiker extra toevoegen.U kunt per kopje of beker 2-3 schepjes oplossen. Alle dranken zijn hiervoor geschikt. Voedingssuikers zijn verkrijgbaar bij drogist, thuiszorgwinkel of apotheek.

Het gaat dan om bijvoorbeeld Fantomalt (Nutricia), Dextrine- maltose (Novartis), Polycose (Abbott).

Kant-en-klare dieetproducten

Deze producten leveren energie, voedingstoffen, vitaminen en mineralen. Ze kunnen een waardevolle aanvulling zijn op uw voeding of deze zelfs vervangen. Er zijn producten in poedervorm die u kunt verwerken in  gerechten en dranken. Daarnaast bestaan er kant-en-klare drinkvoedingen. De producten zijn verkrijgbaar bij de thuiszorgwinkel of apotheek. Overleg dit met de diëtist.

Vragen?

Ziekenhuis St Jansdal

Afdeling  Diëtetiek

Telefoon: (0341) 463720

Email: dietetiek@stjansdal.nl

Bereikbaar op werkdagen tussen 08.00 - 09.00 uur en tussen 13.15 - 14.15uur.

Bijlage: Recepten voor energierijke dranken

Aardbeien milkshake

Een recept voor een milkshake kan bestaan uit:

• 4 delen melkproduct

• 2 delen ijs

• 1 deel toevoegingen

Deze verhouding kan naar wens aangepast worden.

Als melkproduct kunt u nemen: melk, karnemelk, yoghurt, Bulgaarse yoghurt, chocoladevla, kwark, blanke vla, citroenvla, hopjesvla, hangop of umer.

Als ijs zijn alle soorten ijs geschikt, bijvoorbeeld roomijs, vanille ijs, aardbeienijs, hazelnootijs of mokka-ijs.

Als toevoeging kunt u nemen: vruchten (eventueel uit blik), vruchtenmoes, limonadesiroop, slagroom, koffieroom, sterke koffie, koffiepoeder, cacao, likeur, suikerstroop, honing of jam.

Bereiding

Snijd het ijs in grove stukken. Voeg het melkproduct en andere toevoegingen toe (vruchten klein gesneden of geprakt) en mix het geheel met behulp van een mixer of mengbeker. Bij de bereiding van milkshakes kunnen ook voedingssuikers of andere poedervormige dieetproducten worden toegevoegd.In onderstaande recepten is uitgegaan van hoeveelheden voor 1 persoon.

Aardbeien yoghurtshake

• 10 aardbeien, of ander fruit

• 1 dl volle yoghurt

• 2 bolletjes roomijs

• 1 schenk- koffie- of slagroom

Bereiding

Aardbeien met een vork fijnmaken. In een kom met eenmixer aardbeien, yoghurt, roomijs, slagroom en vanillesuiker schuimig kloppen. Mengsel in een hoog glas schenken en direct opdienen.

Hazelnoot-chocolademelk

• 1 dl volle melk

• 1 theelepel cacaopoeder

• 1 eetlepel suiker

• 1 eetlepel hazelnootpasta

• 50 ml slagroom

Bereiding

Melk aan de kook brengen. Intussen een papje maken van de cacaopoeder, suiker en een scheutje melk. Al roerend eerst het cacaomengsel en dan de hazelnootpasta aan de kokende melk toevoegen en even laten koken. Eventueel de slagroom stijfkloppen met wat suiker en dan op de melk scheppen òf de slagroom ongeklopt door de iets afgekoelde melk roeren.U kunt ook kiezen voor een kant-en-klare drinkyoghurt of volle chocolademelk met eventueel een scheut ongeklopte room.